W sierpniu 2018 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowany został projekt ustawy o Rzeczniku Praw Podatnika.

Jak wynika z uzasadnienia do projektu, główną przyczyną wprowadzenia planowanej instytucji są zmiany realizowane w prawie podatkowym, mające na celu z jednej strony uszczelnienie systemu podatkowego, a tym samym zmniejszenie luki podatkowej, a z drugiej umocnienie pozycji podatnika w kontaktach z tymi organami.

Rzecznik Praw Podatnika (dalej: Rzecznik) będzie zajmował się dwojakim rodzajem spraw:

• pierwszą grupą kwestii podległych instytucji Rzecznika będą sprawy związane m.in. z dbaniem o prawidłową realizację zasad określonych w Ordynacji podatkowej, stanie na straży praw podatnika, reagowanie, gdy prawa podatnika są naruszane oraz – gdy wystąpi taka konieczność – także wspieranie podatników w powstałym sporze z organem podatkowym;
• druga bardzo istotną grupa spraw, którą zajmował się będzie Rzecznik, to bieżąca analiza stosowania prawa podatkowego i funkcja sygnalizowania zmian co do praktyki stosowania lub co do stanowienia prawa podatkowego.

Rzecznik powoływany będzie przez Prezesa Rady Ministrów na 6-letnią kadencję, na wniosek ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Niezależność instytucji zapewnią wprowadzane projektem zasady dotyczące doboru kompetencyjnego osoby sprawującej ten urząd, zasada jednokadencyjności oraz zamknięty i surowy katalog przyczyn odwołania osoby piastującej stanowisko Rzecznika.

Rzecznik nie będzie mógł należeć do partii politycznej, związku zawodowego, ani prowadzić działalności gospodarczej, jak również działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością urzędu.

Projekt ustawy określa szczegółowo zakres zadań osoby powołanej na stanowisko Rzecznika. Do takich zadań będzie należało m.in.:

1. opiniowanie projektów aktów normatywnych z zakresu prawa podatkowego;
2. promowanie mediacji między podatnikami a organami podatkowymi;
3. współdziałanie ze stowarzyszeniami, samorządami zawodowymi, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami, organizacjami reprezentującymi podatników oraz z zagranicznymi i międzynarodowymi organami i organizacjami działającymi na rzecz ochrony praw podatnika, zajmującymi się monitoringiem jakości prawa podatkowego i kierunkami jego reform;
4. prowadzenie działalności edukacyjnej i informacyjnej w zakresie prawa podatkowego;
5. analiza orzecznictwa sądów administracyjnych w sprawach podatkowych oraz orzecznictwa innych sądów i trybunałów w zakresie, w jakim wpływają na rozstrzyganie spraw podatkowych;
6. analiza interpretacji ogólnych oraz indywidualnych wydawanych na podstawie ustawy – Ordynacja podatkowa;
7. przedstawianie właściwym organom, organizacjom lub instytucjom publicznym oceny oraz wniosków zmierzających do zapewnienia skutecznej ochrony praw podatnika, wzmocnienia spójności i sprawności prawa podatkowego, usunięcia zbędnych procedur, czy wymogów formalnych lub usprawnienia trybu załatwiania spraw;
8. kierowanie do Rzecznika Praw Obywatelskich wniosków o wystąpienie przez Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego w kwestiach dotyczących praw podatnika;
9. analiza sposobu załatwiania przez organy podatkowe skarg i wniosków składanych na zasadach przewidzianych w ustawie – Ordynacja podatkowa;
10. podejmowanie innych działań, o ile służą one ochronie praw podatników.

Z kolei w zakresie ochrony praw podatników Rzecznik będzie uprawniony m.in. do występowania do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej albo wydanie lub zmianę innych aktów normatywnych w sprawach podatkowych, występowania do właściwego organu z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej w sprawie podatnika, który nie ma możliwości samodzielnego złożenia takiego wniosku lub sprawia mu to nadmierną trudność, oraz występowania do ministra właściwego do spraw finansów publicznych z wnioskiem o wydanie interpretacji ogólnej na podstawie Ordynacji podatkowej.

Rzecznik będzie miał także możliwość występowania z wnioskiem do Naczelnego Sądu Administracyjnego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie, a rozstrzygnięcie ma znaczenie dla grupy podatników lub może spowodować obniżenie liczby spraw indywidualnych w sądach.

Interesującym uprawnieniem Rzecznika będzie także kierowanie zapytania do organu, w którego działalności stwierdził naruszenie praw podatnika oraz informowania właściwe organy nadzoru lub kontroli o dostrzeżonych nieprawidłowościach w funkcjonowaniu organów podatkowych.

Podjęcie czynności przez Rzecznika będzie następowało z urzędu lub na wniosek. Rzecznik będzie realizował nałożone zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Podatnika. Zastępca Rzecznika wraz z dwoma przedstawicielami terenowymi Rzecznika będą tworzyć w każdym województwie trzyosobowy zespół ekspercki.

Z opinii Krajowej Rady Doradców Podatkowych wynika, że misja Rzecznika, jaką jest stanie na straży praw podatników, w szczególności poszanowania zasady pogłębiania zaufania do władzy publicznej, bezstronności i równego oraz sprawiedliwego traktowania, respektowania słusznych interesów podatników oraz racjonalności działania organów podatkowych wobec podatników, w sposób bezsprzeczny wpisuje się w przytoczoną istotę działania Rzecznika Praw Obywatelskich i ma swoją podstawę w przepisach Konstytucji.

Natomiast Krajowa Rada Doradców Podatkowych negatywnie ocenia propozycję przyznania Rzecznikowi uprawnienia do występowania do właściwego organu z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej w sprawie podatnika oraz postuluje za wzmocnieniem uprawnienia Rzecznika związanego z wstrzymywaniem czynności egzekucyjnych lub postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciw podatnikowi.

Projekt ustawy o Rzeczniku Praw Podatnika obecnie jest w fazie opiniowania. Przewidywanym terminem wejścia w życie ustawy jest 1 stycznia 2020 r.